Σχιζοφρένεια

Η σχιζοφρένεια είναι μια νόσος με κύριο γνώρισμα την διαταραχή στην σκέψη. Ανήκει στις ψυχωσικές διαταραχές και έχει ποικιλόμορφη κλινική εικόνα. Ο ασθενής που πάσχει από σχιζοφρένεια μπορεί να παρουσιάσει θετικά (παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, αποδιοργάνωση της συμπεριφοράς), αρνητικά (συναισθηματική επιπέδωση, αλογία , αβουλία και ανηδονία) ή μεικτά συμπτώματα.

Διάγνωση

Το DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – 5) όρισε ότι, για τη διάγνωση της σχιζοφρένειας, απαιτούνται δύο τουλάχιστον κριτήρια από τα ακόλουθα έξι.

Το ένα εκ των δύο, πρέπει να ανήκει υποχρεωτικά στα πρώτα τρία της ομάδας Α (i,ii,iii) και να εμμένει επί αρκετό χρονικό διάστημα.

Κριτήριο Α.

i. Παραληρητικές ιδέες
ii. Ψευδαισθήσεις
iii. Αποδιοργανωμένος λόγος
iv. Αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά
v. Αρνητικά συμπτώματα

Κριτήριο Β.

Έκπτωση της λειτουργικότητας

Κριτήριο Γ.

Διάρκεια συμπτωμάτων πέραν των 6 μηνών

Κριτήριο Δ.

Αποκλεισμός ύπαρξης σχιζοσυναισθηματικής, καταθλιπτικής ή διπολικής διαταραχής

Κριτήριο Ε.

Αποκλεισμός επίδρασης λήψης ουσιών ή ύπαρξης σωματικής νόσου

Κριτήριο ΣΤ.

Ιστορικό ύπαρξης διάχυτης αναπτυξιακής διαταραχής όπως αυτισμός
Βάσει της πορείας της νόσου ταξινομείται ως 1. Επεισοδιακή με ή χωρίς υπολειμματικά συμπτώματα μεταξύ των επεισοδίων 2. Συνεχής, με συμπτώματα σε όλη την διάρκεια της παρακολούθησης και 3. Μοναδικό επεισόδιο με μερική ή πλήρη ύφεση των συμπτωμάτων.
Οι τύποι της σχιζοφρένειας είναι :ο παρανοειδής,ο αποδιοργανωτικός, ο κατατονικός , ο αδιαφοροποίητος ο υπολειμματικός, ο τύπος Ι και τύπος ΙΙ με αντίστοιχα τα θετικά και τα αρνητικά συμπτώματα , η παραφρενία και η απλή σχιζοφρένεια

Αίτια

Τα αίτια της νόσου δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί, αλλά κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις. Η ποικιλομορφία τόσο της κλινικής εικόνας, όσο και της πρόγνωσης της νόσου αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες. Έτσι υπάρχουν διάφοροι προδιαθεσικοί παράγοντες που όταν συνυπάρχουν στρεσσογόνες καταστάσεις εμφανίζεται η νόσος.

Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να είναι γενετικοί, βιολογικοί και κοινωνικοί ή περιβαλλοντολογικοί. Τους γενετικούς παράγοντες υποστηρίζουν μελέτες σε οικογενειακό επίπεδο και σε μονοζυγωτικούς και διζυγωτικούς διδύμους. Στους βιολογικούς παράγοντες υποστηρίχθηκαν υποθέσεις διαταραχής βιοχημικών συστημάτων όπως στο ντοπαμινεργικό, το νοραδρεναλινικό, το GABA-μινεργικό, της σεροτονίνης , των ενδογενών ψευαισθησιογόνων, του γλουταμικού, και της εμβρυϊκής νευροαναπτυξιακής- νευροεκφυλιστικής εξέλιξης. Τέλος στους κοινωνικούς ή περιβαλλοντολογικούς παράγοντες περιλαμβάνονται οικογενειακοί , στρεσογόνες περιβαλλοντολογικές συνθήκες ή έκθεση σε λοιμώδεις νόσους.

Διαφορική διάγνωση

Ο ιατρός οφείλει να διαφοροδιαγνώσει την σχιζοφρένεια από παθολογικές και νευρολογικές καταστάσεις που παρουσιάζουν ανάλογα συμπτώματα, όπως οι τοξικώσεις, οι λοιμώδεις καταστάσεις,οι αγγειακές διαταραχές, οι σύνθετες επιληπτικές καταστάσεις και εκφυλιστικά νοσήματα . Ησχιζοφρενικόμορφησυνδρομήκαι η βραχεία ψυχωσική συνδρομή παρουσιάζουν συμπτώματαανάλογα με αυτά της σχιζοφρένειας,αλλά η διάρκειά τους είναι το πολύ βραχύτερη, 6μήνες και 1μήνα αντίστοιχα.Άλλες διαταραχές που οφείλεται να αποκλειστούν είναι:
1. Η διαταραχή της διάθεσης
2. Σχιζοσυναιθηματική διαταραχή
3. Ψυχωσική διαταραχή μη προσδιοριζόμενη διαφορετικά
4. Παραληρητική διαταραχή
5. Διαταραχή της προσωπικότητας
6. Προσποιητή ή υποκριτική διαταραχή
7. Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές όπως η αυτιστική
8. Νοητική υστέρηση
9. Παράδοξες πολιτισμικέςπεποιθήσεις ορισμένων πληθυσμών

Αν και όλες οι προσεγγίσεις έχουν διαφορές ως προς τους θεραπευτικούς στόχους , όλες οι ατομικές ψυχοθεραπελιες έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά:

• • Η σχιζοφρένεια είναι μια βιολογικά βασισμένη διαταραχή και μπορεί μερικώς να διαχειριστεί με την εκμάθηση και την άσκηση εξατομικευμένων αμυντικών μηχανισμών

• • Το μοντέλο «ευάλωτος προς στο άγχος» χρησιμοποιείται σε όλους τους ασθενείς για εξήγηση των συμπτωμάτων, αλλά και για την εξέλιξη της νόσου

• • Η δημιουργία θεραπευτικής σχέσης ιατρού ασθενούς είναι προαπαιτούμενη

• • Η κατανόηση των υποκειμενικών εμπειριών του ασθενούς και η ενίσχυση των φυσικών αμυντικών μηχανισμών είναι επιβεβλημένη

• • Η θεραπεία μεταβάλλεται ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες του κάθε ασθενούς

• • Προϋπόθεση για όλους τους ασθενείς είναι να λάβουν προοδευτικά υποστηρικτική φροντίδα και διαχείριση περιλαμβάνοντας προσοχή στην φαρμακευτική αγωγή, βοήθεια από κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες αποκατάστασης-επανένταξης.

Η Εύκαμπτη ή Ελαστική Ψυχοθεραπεία (Flexible Psychotherapy) είναι «συγκεκριμένα ανάλογη με την διαταραχή» θεραπεία, βασισμένη σε επίκαιρες επιστημονικές θεωρίες και αποτελείται από ένα σύνολο υποθέσεων βάσει: 1) της φύσης της σχιζοφρένειας 2) της ιεραρχίας των κλινικών καθηκόντων και παρεμβάσεων, που πιθανότητα να χρειαστούν κατά την διάρκεια των διαφόρων φάσεων της ασθένειας 3) ενός συνόλου γενικών τεχνικών στρατηγικών με τις οποίες ο θεραπευτής θα προσπαθήσει να οδηγήσει την θεραπεία και να ενισχύσει την συνεργασία. Άρα ο όρος «ψυχοθεραπεία» επεκτείνεται σε ποικίλες δραστηριότητες που συμβαίνουν στην σχέση θεραπευτή ασθενούς και προϋποθέτουν συνέχιση της φροντίδας σε βάθος χρόνου.

Υποκείμενες υποθέσεις της Εύκαμπτης Ψυχοθεραπείας

Μοντέλο «Ευάλωτος στο Άγχος» (Vulnerability-Stress Model)

Σε αυτό το μοντέλο η σχιζοφρένεια επέρχεται σε άτομα με διαφορετική ευαλωτότητα στο άγχος. Η πρόοδος των συμπτωμάτων και οι αναπηρίες είναι αποτέλεσμα δυναμικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ της ευαλωτότητας στο άγχος του περιβάλλοντος και των προκλήσεων στην προσωπική ζωή. Υποθετικοί βιο-ιατρικοί καθοριστικοί παράγοντες της ευαλωτότητας στην σχιζοφρένεια είναι : η γενετική προδιάθεση, οι λοιμώξεις από ιούς του ΚΝΣ και του ενδομητρίου και τα επίτοκα ή τα μετεμβρυϊκά νευρολογικά τραύματα.

Σε ψυχοφυσιολογικό επίπεδο, δείκτες ευαλωτότητας είναι η ελλιπής επεξεργασία προσλαμβανομένων δεδομένων, η αδυναμία συγκέντρωσης και η ανεπάρκεια αισθητηριακής πρόσληψης και αυτονομικής αντανακλαστικότητας.

Σε συμπεριφορικό επίπεδο, δείκτες είναι η δυσπροσαρμοστικότητα στο κοινωνικό σύνολο, η τάση προς γνωσιακή έκπτωση, η αποδιοργάνωση, οι διαταραχές αντίληψης και γενικά ελλείμματα αμυντικών μηχανισμών υπερεκτίμησης απειλών, υποτίμησης ικανοτήτων και η άρνηση.

Η ευαλωτότητα βέβαια μπορεί να μεταβάλλεται με τον καιρό σύμφωνα με περιβαλλοντολογικές επιρροές. Έτσι ένα γεγονός που είναι αρκετά αγχώδες για να προκαλέσει μια υποτροπή της νόσου, είναι λιγότερα πιθανό να ξανά υποτροπιάσει σε μεταγενέστερο χρόνο, αφού ήδη έχουν αναπτυχθεί αμυντικοί μηχανισμοί προς αυτό ή υπάρχει καλύτερη υποστηρικτική βοήθεια.

Ετερογένεια της Σχιζοφρένειας

Η σχιζοφρένεια σαν νόσος και οι ασθενείς που πάσχουν από αυτήν παρουσιάζουν μεγάλη ανομοιομορφία και για αυτό τον λόγο θα ήταν ανεπαρκής, μία μοναδική θεραπευτική προσέγγιση για όλους, βασισμένη σε προκαθορισμένους άκαμπτους κανόνες.

Κλινική ανομοιομορφία εντοπίζεται στους διαφόρους τύπους σχιζοφρένειας, η παρανοειδής σχιζοφρένεια για παράδειγμα, χαρακτηρίζεται από καλή προνοσηρή λειτουργικότητα, ταχεία έναρξη της νόσου σε μετέπειτα ηλικία, συχνή εμφάνιση ψευδαισθήσεων και παραισθήσεων και μικρότερη γνωσιακή έκπτωση. Κατά τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης της, η νόσος εμφανίζεται να είναι διακοπτόμενη και έχει καλή πρόγνωση ή καλό λειτουργικό αποτέλεσμα για τον ασθενή. Απεναντίας ο υπολειμματικός τύπος της σχιζοφρένειας, χαρακτηρίζεται από διαταραγμένη προνοσηρή λειτουργικότητα, πρώιμη και ύπουλη έναρξη με διαρκή και επίμονη προοδευτική μείωση του ενδιαφέροντος, των κινήτρων και ύπαρξη συναισθηματικής αδράνειας που συνήθως είναι αποτέλεσμα των χρόνιων αναπηριών.

Επιπλέον υπάρχει και μεγάλη ανομοιογένεια ως προς την προνοσηρή μόρφωση, εκπαίδευση, νοητικό επίπεδο, οργανωτική ικανότητα, προσαρμοστικότητα μεταξύ των ασθενών που πάσχουν από σχιζοφρένεια, με καλύτερη πρόγνωση ως προς την διατήρηση ή επανάκτηση της λειτουργικότητας αυτών που είχαν υψηλότερα επίπεδα πριν την έναρξη της νόσου. Αντίθετα για ασθενείς που είχαν κακή προνοσηρή λειτουργικότητα μπορεί να σημαίνει ισόβια ευαλωτότητα στην νόσο.

Πορεία της νόσου σε φάσεις

Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας και η ευαλωτότητα στην νόσο δεν είναι σταθερά, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις η νόσος αναπτύσσεται, προοδεύει και υπαναχωρεί στις διάφορες φάσεις της. Αν και τα στοιχεία που μας παρέχονται με τα σημερινά δεδομένα θα μπορούσαν να θεωρηθούν ανεπαρκή, οι πιθανές φάσεις της νόσου περιλαμβάνουν: 1) πρόδρομες περιόδους όπου εκπέμπονται άμεσα και μαζικά μηνύματα της κλινικής αποσταθεροποίησης του ασθενούς 2) οξείες ή ενεργές φάσεις της νόσου με προεξάρχοντα τα θετικά συμπτώματα να επικάθονται σε προϋπάρχουσα ελλείμματα 3) υπό-οξείες ή φάσεις ανάρρωσης από τη νόσου με μείωση των θετικών συμπτωμάτων, ήπια αποκατάσταση της λειτουργικότητας και κάποιες φορές εμφάνιση μετάψυχωτικής κατάθλιψης, 4) αναστολή της πορείας με βελτίωση της κλινικής εικόνας του ασθενούς, χαρακτηριζόμενη με την αποκατάσταση της ταυτότητας του ασθενούς.

Δρ. Νικήτας Αρναούτογλου

Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής